ถ้าพูดถึง เพลงเพื่อชีวิต เป็นไปไม่ได้เลยที่จะไม่พูดถึงวง “คาราวาน” ต้นตำนานวงดนตรีแนวนี้ และถ้าพูดถึงวง “คาราวาน” ก็ต้องพูดถึงบทเพลงเพื่อชีวิต อมตะตลอดกาล ที่ถือได้ว่าเป็นปฐมบทแห่งบทเพลงเพื่อการต่อสู้ เรียกร้อง เพลงที่ถือได้ว่าเป็นเพลงชาติ ของประเทศเพื่อชีวิต นั้นก็คือเพลง “ฅนกับควาย”
เพลง “ฅนกับควาย” อยู่ในผลงานแบบซิงเกิ้ลแผ่นแรกของคาราวาน ที่บันทึกในห้องอัดเสียงคิงซาวด์เมื่อปี พ.ศ. 2518 อัดออกมาไม่เกิน 500 แผ่น ราคาตกแผ่นละ 25 บาท ถือได้ว่าเป็น แผ่นเสียงแห่งประวัติศาสตร์เพลงเพื่อชีวิต (แผ่นเสียงต้นฉบับชุดนี้เป็นที่ต้องการมากในปัจจุบัน ราคาซื้อขายอยู่หลายพันบาท) บันทึกบทเพลงอมตะของคาราวานไว้ 4 เพลงคือ เปิปข้าว และคนกับควาย ในหน้าแรก นกสีเหลือง กับจิตร ภูมิศักดิ์ ในหน้าที่ 2 ทั้ง 4 เพลงขับร้องโดยสุรชัย จันทิมาธร (หงา), วีระศักดิ์ สุนทรศรี (แดง) เล่นกีตาร์, ทองกราน ทานา (อืด) เล่นกีตาร์ลีด ฟรุตและร้องประสาน มงคล อุทก (หว่อง), เป่าเมาท์ออร์แกน พิณ และร้องประสาน คนสุดท้าย พงษ์เทพ กระโดดชำนาญ (หมู) เป่าขลุ่ยและร้องประสานเสียง
เพลง “คนกับควาย” งานเขียนของ สมคิด สิงสง (นักหนังสือพิมพ์ เพื่อนพี่หงา) สะท้อนเอาชีวิตและหยาดเหงื่อ อันเต็มไปด้วยริ้วรอยแห่งการกดขี่ของชาวนา ได้อย่างตรงไปตรงมา ทำนองที่มีอิทธิพลจากบทเพลง Masters Of War ของบ๊อบ ดีแล่น แม้จะเรียบง่าย แต่ก็เหมาะสมกับเนื้อหา ที่ต้องการพุ่งตรงไปยังสำนึกของผู้ฟัง ด้วยภาษาง่ายๆ ที่ตรงไปตรงมา ทำให้บทเพลง คนกับควาย สามารถทิ่มแทงความรู้สึกของผู้ฟังได้ง่าย โดยเฉพาะอย่างยิ่งกับชนชั้นชาวนา จึงไม่แปลกนัก ที่เพลงบทนี้ถูกสั่งห้าม ในเวลาต่อมา
วงดนตรีคาราวานมีบทบาททางประวัติศาสตร์ที่แน่นอน ยากจะลบล้างลงไปได้ในช่วงยุคมืดของบ้านเมือง (14 ตุลา, 6 ตุลา) และเป็นวงดนตรีเพื่อชีวิตที่โดดเด่นที่สุด ไม่มีใครปฏิเสธได้ ประวัติศาสตร์ของพวกเขา ถูกรื้อขึ้นมาครั้งแล้วครั้งเล่า ในขณะที่วงอื่นๆ ปิดตัวเองไปแล้ว แต่ คาราวาน ยังอยู่ ทุกวันนี้ คาราวานได้กลายเป็นสัญลักษณ์ของการต่อสู้ เรียกร้อง เพื่อความเป็นธรรม งผู้ที่ทุกข์ยากไปเสียแล้ว หลายบทเพลงของ คาราวาน ให้แง่คิดดีๆ ให้กำลังใจ ให้ความรู้สึกที่หลากหลาย แต่เต็มไปด้วยพลัง “ฅนกับควาย” เป็นแค่หนึ่งในตัวอย่างของบทเพลงอันทรงคุณค่าเหล่านั้น ซึ่งผู้เขียนจะพยายามหามานำเสนอให้พ่อแม่พี่น้องได้อ่าน ได้ศึกษากันเรื่อยๆ
….คาราวาน ไม่ใช่วงดนตรีเพื่อชีวิตธรรมดาวงหนึ่ง ที่ใครๆ สามารถไปซื้อเทปมาฟังแล้วเขียนวิจารณ์ว่าดียังงั้นหรือไม่ดีอย่างนี้ คาราวาน ไม่ใช่นักดนตรี ไม่ใช่ผู้สร้างความบันเทิงหรือที่เรียกกันว่าเอนเทอร์เทนเนอร์ สำหรับผมและคนอีกหลายคน คาราวาน คือ “วีรบุรุษ” ถึงแม้ว่าตัว คาราวานจะยอมรับหรือไม่ก็ตาม
รัตติกาล
